Proces projektowania, a nasadzenia drzew w mieście

Akcje nasadzeń drzew w mieście często odbywają się poza klasycznym procesem projektowania zieleni. Pominięcie tego procesu skutkuje błędami we właściwym wkomponowaniu drzew w przestrzeń miasta. Instytut Rozwoju Miast i Regionów (d. IGPiM) przeprowadził badania dotyczące analizy projektowania i oceny nasadzeń w ramach wybranych akcji na warszawskiej Pradze Północ. Analiza obejmowała akcje „Milion drzew dla Warszawy”(ogólnomiejski program nasadzeń drzew Zarządu Zieleni m.st. Warszawy przy udziale obywateli), „300 drzew dla Pragi”( dzielnicowy projekt zgłoszony przez obywateli do budżetu partycypacyjnego) oraz wybrane akcje nieformalne (oddolne inicjatywy obywatelskie). Na badanym terenie wytypowano 21 miejsc, na których były wykonywane nasadzenia w ramach akcji. Były to ulice, place miejskie, tereny osiedlowe oraz naturalne tereny nadwiślańskie.

Przeprowadzone badanie składało się z kilku etapów :

I. Identyfikacja miejsc nasadzeń drzew, które zinterpretowano jako wnętrza przestrzenne: place i ulice, wnętrza osiedlowe, wnętrza terenów otwartych (wnętrza przestrzenne to ograniczenia w krajobrazie miejskim, np. place otoczone zabudową, składające się z elementów kompozycji urbanistycznej: podłogi, ścian i stropu (Wejchert K., 1984, Elementy kompozycji urbanistycznej. Wyd. Arkady, Warszawa).

II. Określenie jakości projektowania zieleni/drzew w zidentyfikowanych akcjach.Nieprawidłowe projektowanie nie uwzględnia istotnych etapów prac, takich jak analizy projektowe do wytycznych i uwarunkowań środowiskowych, oraz funkcji i form drzew, natomiast drzewa sadzone są bez uwzględnienia wnętrz przestrzennych, kompozycji i funkcji terenu. Decyzje o miejscu nasadzeń zależą w takiej sytuacji od uznaniowości nadzorujących specjalistów, którzy na skutek braku wcześniejszych analiz projektowych nie posiadają odpowiedniej wiedzy.

III. Ankieta dotycząca miejsc nasadzeń drzew we wnętrzach przestrzennych.

Dla wnętrz z klasy „place i ulice” przeprowadzono analizy i oceny metodą Sobczyńskiej (Sobczyńska K., 2014, Zieleń jako element współczesnego miasta i jej rola w przestrzeniach publicznych Poznania,praca doktorska. Politechnika Poznańska, Wydz. Architektury, Poznań), które szczególnie uwzględniają zieleń, w tym jej zagospodarowanie, formę, funkcję i oddziaływanie na psychikę użytkowników. W celu usystematyzowania wyników analiz opracowano specjalną ankietę, a po jej przeprowadzeniu dokonano charakterystyki oraz oceniono następujące cechy:

- - ogólny bilans powierzchni wnętrz przestrzennych, w tym zabudowa, komunikacja, zieleń, woda;
  - funkcje i sposób użytkowania pierzei/linii zabudowy, w tym funkcja mieszkaniowa, handlowo-usługowa, użyteczności publicznej, gastronomiczna, rozrywkowa, kulturalno-historyczna;
  - funkcje i sposób użytkowania placów/ulic i terenów przyległych, w tym funkcja komunikacyjna, funkcja rekreacyjna i wypoczynkowa, kulturalno-historyczna oraz sporadycznie usługowa;
  - występowanie zieleni, w tym drzew, ich rodzaju i formy w przestrzeni placu/ulicy, w pierzejach/liniach zabudowy, w przestrzeni publicznej i prywatnej;
  - rolę zieleni, w tym drzew w percepcji przestrzeni miejskich;
  - formę zieleni jako element ułatwiający orientację, identyfikację i zapamiętywanie miejsca;
  - zieleń jako element stymulujący zachowanie użytkowników;
  - wielofunkcyjność zieleni, w tym drzew : funkcja ekologiczna, osłonowa, estetyczna, kompozycyjna, wypoczynkowa, rekreacyjna i dydaktyczna;
  - zróżnicowanie form zieleni, w tym drzew : symetria, tendencja do geometryzacji, formy silne i spoiste, kontynuacja formy architektonicznej, ciągi i rytmy.

IV. Badanie możliwości zastosowania dwuetapowego procesu projektowania zieleni do przeprowadzenia nasadzeń drzew w ramach akcji (na podst. publikacji „Projektowanie obiektów architektury krajobrazu” Zinowiec -Cieplik K. i in., 2016).

I etap : wizja i analiza terenu

- - - - analiza sensualna,
      - analiza krajobrazowa (formalna, kompozycyjna, ukształtowania terenu i wód powierzchniowych),
      - analiza środowiska przyrodniczego (szaty roślinnej, warunków klimatycznych),
      - analiza środowiska technicznego (układu dróg i komunikacji, wyposażenia, infrastruktury technicznej),
      - analiza funkcjonalno-użytkowa,
      - analiza otoczenia,
      - analiza społeczna (wartości),
      - analiza środowiska kulturowego (współczesnego i historycznego),
      - rozpoznanie genius loci (duch miejsca),

II etap : opracowanie koncepcji z wytycznymi projektu.

Przeprowadzone przez IRMiR (d.IGPiM) zadanie badawcze pozwoliło stwierdzić nieprawidłowości w kształtowaniu zieleni, w tym nasadzeń drzew, wynikające często z nieodpowiedniego rozpoznania, braku przeprowadzenia analiz projektowych, nieuwzględniania uwarunkowań przyrodniczych, a przede wszystkim braku procesu projektowania. Niezbędne dla poprawy jakości nasadzeń w ramach akcji społecznych są analizy obejmujące opis miejsca sadzenia, środowiska, funkcje i formy drzew, oraz wytyczne projektowe dla nasadzeń. Ponadto zasady nasadzeń drzew powinny być oparte na klasycznym procesie projektowania zieleni, obiektów architektury krajobrazu i standardach kształtowania zieleni .

Na podstawie:

Leszek Sobczyński „Milion drzew dla Warszawy – badania nasadzeń i procesu projektowania nasadzeń drzew na przykładach wybranych akcji sadzenia drzew w Warszawie na Pradze Północ”,Człowiek i Środowisko 41 (2) 2018