Mieszkalnictwo społeczne. Raport o stanie polskich miast

Czy wiesz że… 

„Mieszkalnictwo społeczne. Raport o stanie polskich miast” autorstwa dr Aliny Muzioł-Węcławowicz i Kamila Nowaka został opublikowany przez Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR. Publikacja, wieńcząca najbardziej kompleksowe do tej pory badania polityki mieszkaniowej gmin w Polsce, zwraca uwagę na szczególną potrzebę rozwoju mieszkalnictwa społecznego ze względu na jego wpływ na ograniczenie depopulacji i poprawę jakości życia Polaków.
Badanie wykazało, że 40,7% Polaków żyje w przeludnionych mieszkaniach. Chociaż zaobserwowano zwiększenie przeciętnej powierzchni użytkowej na jednego mieszkańca, nadal ponad milion mieszkańców nie ma wodociągu, a jedynie mniej niż połowa mieszkań gminnych jest jednocześnie w pełni wyposażona w media, toaletę i łazienkę. Badane miasta nie prowadzą systematycznie remontów w komunalnych zasobach mieszkaniowych. Do 2016 roku prawie połowa badanych miast nie wykonała żadnych gruntownych remontów w swoich zasobach. W ostatnich latach zmieniała się forma własności mieszkań. W latach 2010-2016 deweloperzy oraz osoby indywidualne oddali do użytkowania ponad milion mieszkań, natomiast jednocześnie w sektorze mieszkalnictwa społecznego oddano jedynie 16 tys. mieszkań komunalnych. Mimo rosnących potrzeb, 65% miast zmniejszyło zasoby mieszkaniowe. Regres dotyczy budownictwa spółdzielczego, gminnego i społecznego. W 1990 r. w zasobie komunalnym w całym kraju było blisko dwa miliony mieszkań (16,7%). W roku 2016 liczba lokali w zasobach komunalnych spadła do 868,5 tys. (6,1%) z powodu prywatyzacji zasobów, wyłączenia z użytkowania, a także niskiego tempa budowy i pozyskiwania nowych lokali.
Deficyt lokali do najmu socjalnego blokuje procedury eksmisyjne. Wiele miast godzi się ponosić koszty odszkodowania za niedostarczenie lokalu do najmu socjalnego zamiast dążyć do zwiększenia liczby mieszkań do najmu socjalnego. Gminy nie wykorzystują możliwości wynajmowania mieszkań od osób prywatnych i fizycznych, rzadko kupują i adaptują obiekty na cele mieszkalne. System wsparcia powstawania mieszkań czynszowych funkcjonuje nieefektywnie. Kryzys wynikający z likwidacji Krajowego Funduszu Mieszkaniowego w 2009 r. oraz przerwa w preferencyjnym finansowaniu TBS-ów również nie sprzyjają zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych.
Znaczącym problemem są zadłużenia czynszowe, które łącznie wynoszą ponad 4 mld złotych. W tej sytuacji gminy często podejmują intensywne działania wspierające osoby zagrożone wykluczeniem i wykluczone, w których dostęp do mieszkania socjalnego jest elementem programu pomocy. Zgodnie z badaniami Habitat for Humanity w Polsce z 2018 roku, 40% rodzin wskazało brak mieszkania lub złe warunki mieszkaniowe jako jeden z trzech najważniejszych problemów. Prawo do mieszkania w Polsce gwarantowane w art. 75 ust. 1 Konstytucji RP powinno obligować władze lokalne do prowadzenia polityki mieszkaniowej uwzględniającej podstawowe potrzeby mieszkaniowe obywateli. Rola polityki mieszkaniowej jako obszaru polityki miejskiej ze względu na swoje znaczenie dla jakości życia i rozwoju miast, powinna stanowić jeden z podstawowych, strategicznych celów Krajowej Polityki Miejskiej (KPM). Mieszkalnictwo coraz częściej jest już traktowane jako lokalny program rozwojowy. Oczekuje się od miast, by aktywnie rozwiązywały problemy mieszkaniowe społeczeństwa, szczególnie młodych mieszkańców oraz seniorów, którzy nie mogą być skazani na ofertę rynkową. Dostępność mieszkań o nowoczesnym standardzie ma znaczący wpływ na przyciąganie inwestorów i konkurencyjność lokalnej gospodarki, a także na powstrzymanie emigracji i depopulacji. Usługi około mieszkaniowe, takie jak: zarządzanie i administrowanie, pośrednictwo, doradztwo czy projektowanie wnętrz, są jedną z bardziej rozwojowych i konsumowanych lokalnie dziedzin usług. Duży potencjał dla rozbudowy sektora mieszkań czynszowych mają towarzystwa budownictwa społecznego (TBS). Obecnie inwestycje TBS są prowadzone w 235 miastach i 13 wsiach, także dzięki dostępowi do preferencyjnego finansowania zwrotnego dla grup społecznych nieobjętych innymi programami mieszkaniowymi.
Silna degradacja starszych zasobów gminnych wymaga zwiększenia rangi projektów rewitalizacji poprzez wdrożenie instrumentów wsparcia. Brak standaryzacji danych o zasobach powoduje, że gminy nie mają podstaw do pełnego monitoringu sytuacji mieszkaniowej na swoim terenie. Władze miast przytłoczone skalą problemów lokalnych, koncentrują się wyłącznie na obligatoryjnych zadaniach własnych gminy, nie podejmując interwencji w innych aspektach mieszkalnictwa. Tymczasem mają do swojej dyspozycji instrumenty planistyczne, z zakresu gospodarowania majątkiem gmin, budowy partnerstw i współpracy z podmiotami sektora prywatnego oraz działań na rzecz gospodarowania, rozbudowy i poprawy stanu własnego zasobu. Gminy nie wykorzystują w pełni możliwości WPGMZG i często ograniczają swoje programy do minimum. W samorządach zaistniała realna potrzeba wsparcia w tworzeniu dokumentów WPGMZG. W raporcie rekomenduje się także wznowienie badań z zakresu geografii i ekonomiki oraz socjologii mieszkalnictwa. Potrzeba badań społecznych aspektów mieszkalnictwa, szczególnie preferencji, opinii i postaw mieszkaniowych oraz sposobów zaspokajania potrzeb mieszkańców w skali lokalnej i regionalnej, zarówno w małych jak i średnich miastach.

Na podstawie:
Raport jest dostępny na stronie IRMiR.
http://irmir.pl/news/raport-o-stanie-polskich-miast/
http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2019/03/Mieszkalnictwo_OPM_IRMiR.pdf

Photo by Karol Kaczorek on Unsplash